تحلیل روابط سیاسی ایران و روسیه در عرصۀ بازار گاز اروپا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم جغرافیایی، دانشگاه لرستان

2 دکتری جغرافیای سیاسی، دانشگاه تهران

چکیده

عوامل ژئوپلیتیکی همواره از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر مناسبات سیاسی کشورها بوده­اند. در دورة پس از جنگ سرد، عوامل ژئواکونومیکی در این زمینه نقش فراوان و ویژه­ای پیدا کرده‌اند. در سال­های اخیر عامل اصلی تعیین­کننده در حوزة دریای خزر، رقابت بین اروپا و ایالات متحده از یک‌سو و روسیه از سوی دیگر بوده است. روسیه بزرگ­ترین ذخیرة گازی متعارف در جهان را دارد و از مهم‌ترین عرضه­کنندگان به بازار اروپایی است. به این ترتیب با حضور ایران به‌عنوان دومین کشور از نظر داشتن ذخایر گازی در جهان و موقعیت جغرافیایی ـ راهبردی آن بین بازارهای اروپایی و آسیایی، به‌شکل طبیعی ظرفیت رقابت بزرگی بین ایران و روسیه برای سهم­های بازار در این مناطق وجود دارد. روسیه در حال حاضر زیرساخت­های خطوط لولة گسترده­ای دارد و گاز خود را به کشورهای اروپایی و آسیایی صادر می­کند؛ اما ایران (به‌دلیل تحریم­ها و شرایط داخلی) درحال حاضر تنها ترکیه، ارمنستان، جمهوری آذربایجان و به زودی پاکستان را با حجم اندکی از گاز طبیعی تأمین می­کند. روسیه همچنین به‌دنبال تنوع‌بخشیدن به بازارهای صادرات خود است تا امنیت تقاضا را افزایش دهد. این نوشتار درپی آن است تا با گردآوری اطلاعات به روش کتابخانه­ای و اسنادی و تجزیه و تحلیل اطلاعات به روش توصیفی- تحلیلی، رقابت پیدا و پنهان ایران و روسیه در عرصة ژئواکونومیکی را با تأکید بر بازار گاز بررسی و تبیین کند. استدلال این نوشتار این است که روسیه در همان حال که تلاش می­کند که ایران را در مدار متحدان راهبردی خود نگاه دارد؛ تلاش می‌کند تا در عرصة ژئواکونومیکی، خطرناک­ترین رقیب بالقوۀ خود را از بازار پررونق گاز اروپا دور نگاه دارد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Analysis of Political Relations between Iran and Russia in the Europe Gas Market

نویسندگان [English]

  • Ali Amiri 1
  • Afshin Karami 2
1 Assistant Professor, Department of Geography, University of Lorestan
2 PhD in Political Geography, University of Tehran
چکیده [English]

Geopolitical factors have been the most important element affecting political relations between countries. In the period after the Cold War, the geo-economic factors have earned a special role among the geopolitical elements. In recent years, the main factor defining energy security in the Caspian basin is the competition between Europe and the United States on the one hand, and Russia on the other. Russia is the largest conventional gas reserve holder in the world and one of the most important suppliers to the European market. With Iran being the second largest conventional gas reserve holder and given its strategic geographical position as an intermediary between European and Asian markets, there is naturally a potential for a great rivalry between Russia and Iran for market shares in these regions. However, Russia already has an extensive pipeline infrastructure in place and is an established supplier to European and Asian countries. Iran, on the other hand, (due to its isolation and internal hurdles) currently only supplies Turkey, Armenia, Azerbaijan and soon Pakistan with small volumes of natural gas. Russia also seeks to diversify its export markets to enhance demand security. This article seeks to investigate and explain Iran and Russia’s competition in the field of geo-economics with an emphasis on the gas market. The present study suggests that Russia, while trying to keep Iran in the orbit of its strategic allies, also tries to keep away its most dangerous potential rival in geo-economics from European gas market.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Energy
  • Gas
  • Iran
  • Russia
  • security

مراجع

  1. الف) فارسی

    1. بهمن، شعیب (1390)، «گازپروم و رؤیای تسخیر بازارهای جهانی انرژی»، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، دورۀ 17، شمارۀ 75، صص 26-1.

    2. پناهی­نژاد، هدی (1389)، «تراز جدید در بازار جهانی نفت و گاز و سهم بیشتر برای آسیا»، اقتصاد انرژی، شمارۀ 135، صص 56-49.

    3. حسن­تاش، غلامحسین (1379)، «چشم­انداز تحولات آتی بازار جهانی نفت و گاز و موقعیت ما»، مجموعه مقالات اولین همایش دوسالانۀ اقتصاد ایران در دهۀ 1380، دانشگاه تربیت مدرس، پژوهشکدۀ اقتصاد، صص 363-347.

    4. سهرابی، خدارحم (1392)، «نقش ژئوپلیتیک جمهوری اسلامی ایران در امنیت انرژی اتحادیۀ اروپا»، علوم سیاسی، سال 16، شمارۀ 61، صص 187-145.

    5. صادقی، سیدشمس­الدین (1391)، «راهبرد سیاست انرژی روسیه در اوراسیا: فرصت­ها و موانع»، روابط خارجی، سال 4، شمارۀ 1، صص 246-219.

    6. صدقی، ابوالفضل (1380)، «تأثیرات ژئوپلیتیک مسیرهای انتقال انرژی حوزۀ خزر بر امنیت ملی ایران»، سیاست دفاعی، سال 9، شمارۀ 2 (پیاپی 34)، صص 112-91.

    7. عزتی، عزت­اله (1380)، ژئوپلیتیک در قرن بیست و یکم، تهران: سمت.

    8. قربان، نرسی (1387)، «خطوط ­لولۀ نفت و گاز و امنیت ملی ایران»، تازه­های انرژی، سال 1، شمارۀ 1، ص 25.

    9. کریمی­پور، یدالله (1389)، «ارزیابی ژئوپلیتیک بازارهای گاز طبیعی ایران»، تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، دورۀ 10، شمارۀ 19، صص 25-7.

    10. کولایی، الهه و آزاده اله ­مرادی (1390)، «سیاست انرژی روسیه در آسیای مرکزی»، راهبرد، سال 20، شمارۀ 61، صص 56-31.

    11. گودرزی، مهناز (1388)، «ژئوپلیتیک انرژی در منطقۀ دریای مازندران و اهمیت جمهوری اسلامی ایران»، مطالعات اوراسیای مرکزی، سال 2، شمارۀ 5، صص 138-117.

    12. ملکی، عباس (1386)، «امنیت انرژی و درس­هایی برای ایران»، راهبرد، شمارۀ 12، صص 222-206.

    13. مهدیان، حسین و جلال ترکاشوند (1389)، انرژی و امنیت ملی ایران، تهران: انتخاب.

    14. ویسی، هادی (1388)، «جایگاه خلیج­فارس در تحولات ژئواکونومی جهان»، علوم سیاسی، سال 12، شمارۀ 46، صص 119-93.

     

    ب) انگلیسی

    1. Amineh, Mehdi and Yang Guang (2012), Secure Oil and Alternative Energy, International Comparative Social Studies, London and Boston: Ayres, et al and Boston Elsevier Academic Press.
    2. Freedman, Robert (2006), “Russia, Iran and the Nuclear Question: The Putin Record”, Strategic Studies Institute, Available at: http://ssi.armywarcollege.edu/pdffiles/pub737.pdf, (Accessed on: 2/11/2006).
    3. Gilardoni, Andrea (2008), The World Market for Natural Gas: Implication for Europe, Berlin Heidelberg: Springer-Verlag.
    4. Goldman, Marshall (2010), Petrostate: Putin, Power and New Russia, New York: Oxford University Press.
    5. IEA (2011), “World Energy Outlook”, Available at: https://www.iea.org/publications/freepublications/publication/WEO2011_WEB.pdf, (Accessed on: 3/2/2008).
    6. Inman, Jonathan (2010), “How Russia Benefits from Iran’s Dispute with the United States”, AHS Capstone Project, Franklin W. Olin College of Engineering, Available at: http://digitalcommons.olin.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1006&context=ahs_capstone_2010, (Accessed on: 5/6/2010).
    7. Kuhn, Maximilian (2012), Enabling the Iranian Gas Export Options, Berlin: Springer.
    8. Luft, Gal and Anne Korin (2009), Energy Security Challenges for the 21st Century, Santa Barbara, California, Denver and Colorado: Greenwood Publishing Group.
    9. Luttwak, Edward (1990), “From Geopolitics to Geo Economics: Logic of Conflict, Grammar of Commerce, from the National Interest”, in: G. O’Tuathail and Others, The Geopolitics Reader, London: Rutledge.
    10. Parker, John (2009), Persian Dreams: Moscow and Tehran since the Fall of the Shah, Washington: Potomac Books.
    11. Takeyh, Ray (2006), Hidden Iran: Paradox and Power in the Islamic Republic, New York: Times.
    12. Tekin, Ali and Paul Williams (2010), Geopolitics of the Euro-Asia Energy Nexus, Basingstoke: Palgrave Macmillan.
مطالعات اوراسیای مرکزی
دوره 10، شماره 1
بهار و تابستان
فروردین 1396
صفحه 17-33

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار