ملاحظات و منازعات صفویان و روسیه در گرجستان(با تکیه بر عملکرد شاهزادگان گرجی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره)

2 دانشجوی دکتری تاریخ ایران اسلامی، دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

موقعیت راهبردی گرجستان، آن را از زمان‌ها­ی دور در منظومة منافع قدرت­های بزرگ ایران، عثمانی و روس­ها قرار داده بود و هر یک به فراخور منافع خویش، سیاست­هایی نظامی و دیپلماتیک در آنجا به‌کار می‌گرفتند. این موضوع، گاه تنش­ها و منازعاتی طولانی بین آنان را به‌دنبال داشت. چنان‌که تحقق اندیشه­های اقتصادی و سیاسی تزارهای روسیه و صفویان در منطقة قفقاز در تقابل با عثمانی و مبارزه با پیشروی و نفوذ آنان، فقط از راه پیوستگی جغرافیایی بین مناطق مفتوحة­ قفقاز به‌ویژه گرجستان به‌عنوان یکی از ایالت­های متبوع و مورد نظر آنان ممکن می­شد. در این میان، عملکرد شاهزادگان گرجی در قطع ارتباط و دشمنی با دربار صفویان و گرایش به‌سمت روسیه بنابر تمایلات دینی و سیاسی، نپذیرفتن ائتلاف برای مبارزه باعثمانی از سوی صفویان و سیاست­ روس­ها در تحقق اندیشة پترکبیر با بهره‌گیری از ضعف­های ایجاد شده در ساختار سیاسی و نظامی حکومت صفویان و کاهش تسلط آنان بر گرجستان و اطاعت‌نکردن والیان گرجی از پادشاهان صفوی، سبب سردی و سرانجام تیرگی مناسبات صفویان و تزارهای روس شد که  سیطرة همه‌جانبة روسیه بر گرجستان را به‌دنبال داشت. این نوشتار درنظر دارد تا با روش کتابخانه­ای و با تکیه بر داده­های تاریخی به این مسئله بپردازد که گرجستان در منازعات عثمانی و صفویان چه نقشی داشته است؟ و شاهزادگان گرجی در تشدید منازعات چه نقشی ایفا می­کرده­اند؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Safavids and Russian Concerns and Conflicts in Georgia (Based on the Performance of Georgian Princes)

نویسندگان [English]

  • Nasrollah Pour Mohammadi Amlashi 1
  • Somayyeh Ansari 2
1 PhD Student in history of Islamic Iran, Shahid Beheshti University
2 PhD Student in history of Islamic Iran, Shahid Beheshti University
چکیده [English]

The strategic location of Georgia, have been placed it for a long time in the profits constellation of interests of major powers of  Iran, the Ottomans and the Russians, each acting based on their own interests, military and diplomatic policies, which, sometimes in long term caused tensions and disputes between them. As the realization of economic and political ideas of the Tsars of Russia and the Safavid Shahs in the Caucasus was in contrast to the Ottomans, and confronting their advance and influence could only be made possible through the geographical continuity between conquered regions in the Caucasus, especially Georgia as one of their conformable and envisage states. In the meantime, some of the Georgian princes’ actions in disconnection and hostility to the Safavid court, and trending toward Russia, according to religious and political tendencies, rejection of coalition with Safavids to fight the Ottomans, and Russians policy to realize the idea of Peter the Great, using political and military weaknesses in the structure of Safavid government, loss of their control over Georgia and Georgians governors’ disobedience toward Safavid kings, resulted in the cold and eventually strained relationship between Safavid and the Tsars, ultimately leading to Russian immersive domination over Georgia.  This paper intends to answer the following questions, using the review of documents method and based on historical data: What was the Georgia’s role in conflict between Ottomans and Safavids? And what was the role of Georgian princes in intensifying this conflict?

کلیدواژه‌ها [English]

  • Concerns
  • Conflict
  • Georgia
  • Russian
  • Safavids
  1. امیراحمدیان، بهرام (1383)، روابط ایران و روسیه، تهران: شیرازه.
  2. اورسل، ارنست (1382)، سفرنامۀ­ قفقاز و ایران، ترجمۀ علی‌اصغر سعیدی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  3. بادلی، جان (1377)، «قفقازی­ها و سیاست روس­ها برای تصرف قفقاز»، ترجمۀ شهاب ولی، ایران شناخت، شمارۀ 4، صص. 132- 93.
  4. ترکمان، اسکندر بیگ (1382)، عالم‌آرای عباسی، جلدهای 1 و 2، تصحیح ایرج افشار، تهران: امیرکبیر.
  5. جمال‌زاده، محمدعلی (1384)، تاریخ روابط ایران و روس، به کوشش علی دهباشی، تهران: سخن.
  6. چولوخادزه، الکساندر (1381)، فهرستاسنادآرشیوهایگرجستانپیرامونتاریخایران، جلد 1، تهران: مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی.
  7. دلاواله، پیترو (1370)، سفرنامه، ترجمۀ شعاع­الدین شفا، تهران: علمی و فرهنگی.
  8. ژوبر، پ. آمده (1347)، مسافرت در ایران و ارمنستان، ترجمۀ علیقلی اعتماد مقدم، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
  9. سانسون، مارتین (1346)، سفرنامۀ وضع کشور شاهنشاهی ایران در زمان شاه سلیمان صفوی، ترجمۀ تقی تفضلی، تهران: زیبا.

10. سلانیکی، مصطفی افندی (1389)، تاریخسلانیکی، ترجمه از ترکی حسن بن علی، تصحیح نصرالله صالحی، تهران: طهوری.

11. سنایی، مهدی و جهانگیر کرمی (1387)، روابط ایران و روسیه، تهران: ایراس.

12. شاردن، ژان (1372)، سفرنامه، ترجمۀ اقبال یغمایی، جلدهای 1 و 2، تهران: توس.

13. فلسفی، نصرالله (1347)، زندگانیشاه‌عباساول، جلد 2، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

14. فن دریابل، ژرژ تکتاندر (1351)، ایترپرسیکوم (گزارش سفارتی به دربار شاه‌عباس اول)، ترجمۀ محمود تفضلی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

15. کاتف، فدت آفاناس یویچ (1336)، سفرنامه، ترجمۀ محمد صادق همایون­فرد، تهران: کتابخانۀ ملی.

16. کمپفر، انگلبرت (1360)، سفرنامه، ترجمۀ کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی.

17. لاکهارت، لارنس (1383)، انقراض سلسله صفویه، ترجمۀ اسماعیل دولتشاهی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

18. ماتی، رودی (1382)، «ملاحظات ضد عثمانی و منافع قفقازی (روابط سیاسی ایران و روسیه در سال­های 1639- 1587)»، مقدمه و تلخیص منصور صفت­گل، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، صص 7- 1.

19. مترولی، رویین (1375)، گرجستان، ترجمۀ بهرام امیراحمدیان، تهران: سفارت گرجستان در جمهوری اسلامی ایران.

20. مهدوی، هوشنگ (1386)، تاریخروابطخارجی ایران، تهران: امیرکبیر.

21. میرزا سمیعا، محمد سمیع (1378)، تذکره الملوک، تعلیقات مینورسکی، ترجمۀ مسعود رجب­نیا، تهران: امیرکبیر.

22. واله اصفهانی، محمد یوسف (1387)، خلد برین، تصحیح محمدرضا نصیری، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

23. وحیدی قزوینی، میرزا محمد طاهر (1383)، تاریخ جهان‌آرای عباسی، تصحیح سید سعید میرمحمدصادق، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

24. هنوی، جونس (1367)، هجوم افغان و زوال دولت صفوی، ترجمۀ اسماعیل دولتشاهی، تهران: یزدان.