تحلیل ژئوپلیتیکی موانع شکل‌گیری همگرایی در منطقة آسیای مرکزی و قفقاز

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار جغرافیای سیاسی، دانشگاه خوارزمی تهران

چکیده

منطقة آسیای مرکزی و قفقاز در طول تاریخ، مبدأ تحولات مهمی در سطح منطقه­ای و جهانی بوده است. نظریه‌های مهم ژئوپلیتیکی در قرون 20 و 21 همگی به این منطقه توجه خاصی داشته­اند. جایگاه ویژة ژئوپلیتیکی این منطقه سبب ظهور چالش­هایی برای ساکنان آن و حتی کشورهای همسایۀ آن شده است. این چالش­ها را می­توان در زیر عنوان عوامل واگرایی این منطقه به حساب آورد. در این راستا، این نوشتار تلاش کرده است تا به بررسی شاخص­های شکل­دهنده به این ژئوپلیتیک شکننده و واگرا بپردازد. این نوشتار که به شیوة تحلیلی- توصیفی نگاشته شده است، به این پرسش اساسی پاسخ می­دهد که چه عوامل ژئوپلیتیکی و چگونه مانع شکل­گیری همگرایی در منطقة آسیای مرکزی و قفقاز شده است؟ به­نظر می­رسد که عوامل ژئوپلیتیکی مانند موقعیت محصور و نداشتن دسترسی، قرارگیری در منطقة حاشیه و تقابل منافع، هویت و ایدئولوژی­ها سبب شکنندگی در روند ثبات و روابط متقابل نزدیک در منطقه شده و از این‌رو، مانع شکل­گیری همگرایی در منطقة آسیای مرکزی و قفقاز شده است. 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analysis of the Geopolitical Formation of Convergence in the Central Asia and Caucasia

نویسنده [English]

  • Afshin Mottaghi Dastnaei
Assistant professor of political geography, Kharazmi University, Iran
چکیده [English]

Historically, Central Asia and the Caucasus has been the source of important developments in the regional and global level. The whole geopolitical theories in the 20th and 21st century paid special attention to this area. Geopolitical status of the region has posed challenges for residents and even neighbors of the region. These challenges can be described as the divergence factors. Therefore, this study tries to investigate the fragile and divergent geopolitical factors in this region. The methodology of this research is analytical-descriptive. The basic question is that what and how geopolitical factors prevent the formation of regional integration in Central Asia and the Caucasus? It seems that geopolitical factors such as Geo-economy, enclosed position and inadequate access, placement in the marginal and the reciprocity of interests, identities and ideologies made the region fragile in stability and regional relations. Hence, there has been no convergence in the Caucasus and Central Asia.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Central Asia and Caucasia
  • Energy
  • geopolitical indices
  • geopolitical situation
  • regional and trans- regional power

مراجع

  1. الف) فارسی

    1. ابوالحسن شیرازی، حبیب‌الله و محمدرضا مجیدی (1382)، سیاست و حکومت در آسیای مرکزی، تهران: نشر قوس.
    2. آکینر، شیرین، (1383)، «سیاسی‌گرایی اسلام در آسیای مرکزی در دورة پس از شوروی»، ترجمة سعید نقی‌زاده، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شمارۀ 45، صص.160- 113.
    3. برقعی، محمد (1381)، سکولاریسم از نظر تا عمل، تهران: انتشارات قطره.
    4. پازارگاد، بهاءالدین (1343)، درس‌های سیاسی، تهران: انتشارات اقبال.
    5. ترک‌زاد، بهروز (1382)، «امنیت در دریای خزر: طرح نظام امنیت جدید در آسیای مرکزی مرکزی و قفقاز»، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شمارۀ 43، صص.146-129.
    6. جانسون، لنا (1382)، روسیه و آسیای مرکزی، در: روی آلیسون و لنا جانسون، امنیت در آسیای مرکزی؛ چارچوب نوین بین‌المللی، ترجمه‌ی محمدرضا دبیری، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
    7. حسینی قائم مقامی، سید عباس (1379)، قدرت و مشروعیت، تهران: انتشارات سوره.
    8. خطوط انتقال انرژی دریای خزر و موقعیت جمهوری اسلامی ایران در آن، (1391)، 13 شهریور، http://lhvnews.com/fa/news. (تاریخ دسترسی: 21/09/1391).
    9. دریفوس اس.جی (1385)، «روسیه و آسیای مرکزی»، ماهنامة تحولات روسیه، آسیای مرکزی و قفقاز، شمارۀ 15، آذرماه، صص. 126-117.
    10. دوورکین، رونالد (1374)، لیبرالیزم، در لیبرالیزم و منتقدان، مایکل ساندل، ترجمة احمد تدین، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
    11. رفیع، حسین و اسماعیل مظلومی (1391)، «موانع همگرایی ایران و ترکیه در منطقة آسیای مرکزی و قفقاز»، مطالعات ارواسیای مرکزی، شمارۀ 10، صص 89-79.
    12. رفیع، حسین و دیان جانباز و آمنه شیرخانی (1388)، «آسیای مرکزی: منطقه­ای پویا برای فعالان امنیتی»، مطالعات ارواسیای مرکزی، شمارۀ 3، صص.76-61.
      1. رشیدی، مصطفی و محمدصادق یحیی‌پور و حمیدرضا اله یاری بک (1391)، «ژئوپلیتیک برساخت‌گرا و تحلیل چالش‌های پیش روی جمهوری اسلامی ایران در حوزة فرهنگی تمدنی خراسان بزرگ»، پژوهشنامة خراسان بزرگ، سال سوم، شمارة 6، بهار، صص.49-35.
      2. رودینتسکی، آرتم (1384) «روسیه و آسیای مرکزی؛ بعد امنیتی»، ترجمة قاسم ملکی، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال چهاردهم، شمارة 51، صص.244-239.
      3. زمانی، سمیه (1392)، ژئوپلیتیک انرژی آسیای مرکزی و قفقاز آزمونی بر سیاست­های جمهوری اسلامی ایران، مرکز بین‌المللی مطالعات صلح- IPSC، 3 خرداد، موجود در: http://peace-ipsc.org. (تاریخ دسترسی: 08/10/1392).
      4. سلیمی، حسین و مریم هفت‌آبادی (1387)، «ملاحضات امنیتی- سیاسی چین در آسیای مرکزی (2005- 1991)»، مطالعات اوراسیای مرکزی، سال اول، شمارة دوم، صص.102- 87.
      5. شابورکین، الکساندر (1998)، «دفاع دایره‌ای جامعة مشترک‌المنافع»، روزنامة روسی نزاویسیمیا گازتا، شمارة 10.
      6. کولایی، الهه (الف 1384)، بازی بزرگ جدید در آسیای مرکزی: (زمینه‌ها و چشم‌اندازها)، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی، وزارت امور خارجه ایران.
      7. کولایی، الهه (ب 1384)،‌ «ناتو و امنیت آسیای مرکزی»، مجلة علوم انسانی، شمارة 12، تابستان، صص.83-65.
      8. کولایی، ‌الهه و جواد خوانساری (1391)، «ریشه‌‌‌های اسلام‌‌گرایی در ازبکستان»،‌ مطالعات جهان اسلام، دورة 1،‌ شمارة 2، تابستان، صص.78-55.
      9. مجتهدزاده، پیروز (1375)، «از خلیج فارس تا خزر»، ماهنامة اطلاعات سیاسی- اقتصادی، مهر و‌‌آبان، شمارۀ 110-109، صص.15-2.
      10. موثقی، احمد و شیوا علی‌زاده (1393)، «سیاست خارجی توسعه­گرای ترکیه در دورة حزب عدالت و توسعه: مورد قفقاز»، مطالعات ارواسیای مرکزی، شمارۀ 2، صص 393-375.
        1. نقشه موقعیت ژئوپلیتیکی منطقة آسیای مرکزی و قفقاز، http://www.usrin.com/?q=node/1010،(تاریخ دسترسی: 04/03/1392).
        2. واحدی، الیاس (1382)، برآورد استراتژیک آذربایجان، جلد اول، تهران: ابرار معاصر تهران.
        3. واعظی محمود (1386)، ژئوپلیتیک بحران در آسیای مرکزی و قفقاز (بنیان‌ها و بازیگران)، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
        4. واعظی، محمود (1386)، ژئوپلیتیک بحران در آسیای مرکزی و قفقاز: بنیان­ها و بازیگران، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه.
        5. واعظی، محمود (1388)، «منافع روسیه و غرب در آسیای مرکزی و قفقاز و نقش تشکل­های چند جانبه»، آسیای مرکزی و قفقاز، شمارة 66، تابستان، صص.140-103.
        6. واعظی، محمود (1392)، «راهبردهای نوین رقابتی در آسیای مرکزی و قفقاز»، پژوهشکدةتحقیقات راهبردی، 24 اردیبهشت، موجود در: http://www.isrjournals.ir/fa/essay/1328-essay-farsi143.html. (تاریخ دسترسی: 25/08/1392).
        7. وحیدی، موسی‌الرضا (1377)، «طرح اتحاد روسیه با روسیه سفید و تأثیر آن بر همگرایی جامعة کشورهای مشترک‌المنافع»، آسیای مرکزی و قفقاز، شمارۀ 24، زمستان، صص.80-67.
        8. وحیدی، موسی‌الرضا (1380)، «گوام وCIS: چالش‌ها و فرصت‌های فراروی سیاست خارجی روسیه»، آسیای مرکزی و قفقاز، شمارة 33، بهار، صص. 108-91.
        9. یزدانی، عنایت‌الله و مجتبی تویسرکانی و سوسن مرادی (1386)، «تبیین ژئوپلیتیکی رقابت قدرت، مطالعه موردی: اوراسیای مرکزی در بازی بزرگ جدید»، ژئوپلیتیک، سال سوم، شمارة سوم، صص.158-120.
        10. یزدانی، عنایت‌الله و مجتبی تویسرکانی (1387)، «تحولات قفقاز گامی دیگر در مسیر جنگ سرد جدید؟»، آسیای مرکزی و قفقاز، شمارة 63، پاییز، صص.136-111.

     

    ب) انگلیسی

    1. Alexandros Petersen & Katinka Barysch, (2011), Russia, China and the Geopolitics of Energy in Central Asia, London: The Center for European Reform.
    2. Anna, M, (1999), the Islamic Challenge in Post- Soviet Eurasia: In Political Islam and Conflict in Russia and Central Asia.Royal Institute of International Affairs in London.http://www.ca-c.org/dataeng/04.matveeva.shtml
    3. BP Statistical Review of World Energy, June (2011): bp.com/statisticalreview/ Oil. (Accessed on: 05/11/2012)
    4. BP Statistical Review of World Energy, June (2011): bp.com/statisticalreview/ Natural gas. (Accessed on: 12/11/2011)
    5. Denison, Michael, (2012), Shifting Energy Geopolitics in Central Asia, Central Asia Program.http://www.bp.com/sectiongenericarticle800.do?categoryId=9037746&contentId=7069344. (Accessed on: 13/04/2012)
    6. Koch, Natalie R, (2013), Central Asian Survey, Syracuse University Published online.
    7. Lussac, Samuel, (2008), "The Baku-Tbilisi- Kars, Railroad and its Geopolitical Implications for the South Caucasus": Caucasian Review of International Affairs, Vol. 2, No.4, pp. 34-46.
    8. Marlene Laruelle; Sebastien Peyrouse, (2013), Globalizing Central Asia: Geopolitics and the Challenges of Economic Development, Slavic Review, Vol.73, No.2, pp.422-423.
    9. Mohan, C. Raja, (2013), Emerging Geopolitical Trends and Security in the Association of Southeast Asian Nations, The People’s Republic of China, and India (ACI) Region.
    10. Pishgahifard, Z., Rashidi, M., Shabanifard, M. & Abdollah Pour, M.R.,(2010), Geopolitical Constructs Understanding and Survey with Constructivism Geography Approach Case Study: IRI and Its Confronting Challenges in Central Asia, Journal of Social Sciences, Vol. 6, No. 3, PP. 459-467.

     

مطالعات اوراسیای مرکزی
دوره 8، شماره 1 - شماره پیاپی 1
بهار و تابستان
خرداد 1394
صفحه 63-84

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار