ژئوپلیتیک و موازنه قدرت در دریای خزر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه روابط بین‌الملل، دانشگاه تهران

2 دکتری روابط بین‌الملل، دانشگاه تهران

چکیده

منطقۀ دریای خزر به‌دلیل مجاورت دو قدرت دائمی روسیه و ایران و ظهور جمهوری­های نواستقلال، یکی از پویا­ترین نقاط جهان است. همچنین پیوستگی منافع سایر بازیگران از جمله ایالات متحدۀ آمریکا و اتحادیۀ اروپا با این کشور­­های ساحلی بر این پیچیدگی و پویایی افزوده است. در این زمینه، وجود ذخایر انرژی منطقه و توجه به منطقه به‌عنوان راهروی تجارت و حمل‌و‌نقل، پیامد­هایی را برای کشور­های منطقه و بازیگران فرامنطقه­ای در زمینۀ استقلال، ثبات و امنیت به‌دنبال داشته است. این نوشتار به پویایی­های کنونی کشورهای ساحلی دریای خزر در مسائلی مانند انرژی، اختلاف‌های نظامی و کشف توازن ژئوپلیتیک قدرت در منطقه پرداخته است و فرصت­ها و تهدیدهای شایان توجه این مؤلفه­ها را با توجه به موقعیت راهبردی این منطقه، آرایش منابع و رقابت بازیگران ارزیابی می کند. بنابراین، پرسش نوشتار آن است که مؤلفه­های پویای سیاسی، اقتصادی و نظامی بازیگران منطقه­ای و فرامنطقه­ای چه تأثیری بر موازنۀ قدرت در خزر داشته است؟ در پاسخ به این پرسش، فرضیۀ نوشتار آن است که رقابت بین کشور­های حوزۀ خزر در مسائل راهبردی و انرژی سبب صف­بندی سیاسی بین آن­ها و موازنۀ قدرت در خزر شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Geopolitics and balance of power in Caspian Sea

نویسندگان [English]

  • Yousef Molaei 1
  • Dayyan Jaanbaaz 2
1 Assistant Professor in International Relation Department, University of Tehran, Iran
2 PhD Graduate in International Relation, University of Tehran, Iran
چکیده [English]

The Caspian Sea region, because of the proximity of two permanent powers - Russia and Iran- and the emergence of newly independent republics, is one of the most dynamic places in the world. In addition, the continuity of interests of other global actors, including the United States and Europe, with the coastal countries has added to the complexity and dynamics. In this regard, the region energy reserves according to the region status as well as trade and transport corridors have followed implications for regional and trans-regional actors in the field of independence, stability and security. Therefore, the purpose of this study is to discuss the effects of the dynamic component of political, economic and military conditions of regional and trans-regional actors on the balance of power in Caspian Sea region. This study assumes that competition between countries in the region on strategic issues and energy has caused the policy alignment between them and the balance of power in the Caspian Sea.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Balance of power
  • Caspian Sea Region
  • energy economy
  • military powers

مراجع

  1. الف) فارسی

    1. آقایی، سید داوود و بهاءالدین مریمی و علی خلیلی پور رکن­آبادی (1393)، «راهبردهای نوین ناتو در چارچوب بیانیه لیسبون 2010 در برابر فدراسیون روسیه»، مطالعات اوراسیای مرکزی، دوره 7، شماره 1، صص. 36-21.

    2. آقایی، سید داوود و حسین راهدار (1394)، «نقش سازمان همکاری شانگهای در برقراری نظم مبتنی بر موازنه­ قدرت در اوراسیای مرکزی»، مطالعات اوراسیای مرکزی، دوره 8، شماره 2، صص. 210-193.

    3. اژدری، بهناز و سعید قائینی حصاروئیه (1390)، «نقش آمریکا و روسیه در تعیین رژیم حقوقی دریای خزر»، دو ماهنامه­ تحولات ایران و اوراسیا (ایراس)، شماره­ 35، صص. 35-28.

    1. باوند، هرمیداس (1386)، «بررسی رژیم حقوقی دریای خزر در مصاحبه با دکتر هرمیداس باوند»، گزارش، سال هفدهم، شماره 192، صص. 12-9.
    2. تدینی، مهدی (1389)، «بررسی پتانسیل نفت و گاز کشورهای حاشیه­ دریای خزر و پروژه­های مرتبط با آن»، اکتشاف و تولید، شماره 67،  صص. 28-34.
    3. جوادی ارجمند، محمد جعفر و احسان فلاحی (1394)، «بررسی تطبیقی سیاست خارجی ایران و ترکیه در قفقاز جنوبی (با تاکید بر ارمنستان و جمهوری آذربایجان)»، مطالعات اوراسیای مرکزی، دوره 8، شماره 2، صص. 228-211.
    4. حسن­خانی، محمد و داوود کریمی­پور (1392)، «دریای خزر و ملاحظات ژئواکونومیک شرق و غرب»، مطالعات اوراسیای مرکزی، دوره 6، شماره 2، صص. 40-21.
    5. رفیع، حسین، دیان جانباز و آمنه شیرخانی (1388)، «آسیای مرکزی: منطقه­ پویا برای فعالان سیاسی»، مطالعات اوراسیای مرکزی، سال دوم، شماره 3، صص. 76-61.
    6. رنگرز، ان. جی (1386)، روابط بین­الملل، نظریه­ سیاسی و مسئله­ نظم جهانی؛ فراسوی نظریه­ روابط بین­الملل، ترجمه­ لیلا سازگار، تهران: وزارت امور خارجه، مرکز چاپ و انتشارات.

    10. سازمند، بهاره، ابوالفضل عظیمی و علی‌اکبر نظری (1389)، «نظریه­ موازنه قدرت والتز: نقد و بررسی کارآمدی آن در عصر حاضر»، روابط خارجی، سال دوم، شماره­ هشتم، صص. 274-251.

    11. سلیمانی پورلک، فاطمه و مرتضی شجاع (1390)، «عوامل مؤثر در فرایند نظامی‌شدن دریاچه­ خزر»، راهبرد دفاعی، سال نهم، شماره 33، صص. 218-189.

    12. سنایی، مهدی و فاطمه عطری سنگری (1390)، «مقایسه تحلیلی سیاست خارجی ایران و روسیه در آسیای مرکزی»، مطالعات اوراسیای مرکزی، سال چهارم، شماره 9، صص 38-21.

    13. شادی­وند، قادر (1390)، «بررسی ساختار صنعت نفت و گاز ترکمنستان»، اکتشاف و تولید، شماره  78، صص. 24-21.

    14. کامران، حسن و دیگران (1392)، «منطقه خزر: عرصه رقابت قدرت­های منطقه­ای و فرامنطقه­ای»، جغرافیا (فصلنامه بین­المللی انجمن جغرافیای ایران)، سال یازدهم، شماره 39، صص. 104-78.

    15. کولایی، الهه (87-1386)، «ژئوپلیتیک انتقال نفت از قفقاز»، مطالعات اوراسیای مرکزی، دوره 1، شماره 1، صص. 70-47.

    16. «گشایش خط لوله­ انتقال گاز ترکمنستان به چین و تبعات ژئوپلیتیکی آن» (1388)، اقتصاد انرژی، شماره 122 و 123، صص. 9-4.

    17. لیتل، ریچارد (1389)، تحول در نظریه­های موازنه­ قوا، ترجمه­ غلامعلی چگنی زاده، تهران: موسسه­ فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین­­المللی ابرار معاصر.

    18. مجتهدزاده، پیروز، رضا حسین­پور پویان و یدالله کریمی­پور (1387)، «تحلیل و بررسی همپوشی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در تعامل با جمهوری آذربایجان با واقعیت­های ژئوپلیتیک»، مدرس علوم انسانی، دوره 12، شماره 57، صص. 256-213.

    19. مورگنتا، هانس. جی (1379)، سیاست میان ملت­ها، ترجمه­ حمیرا مشیرزاده، تهران: وزارت امور خارجه، مرکز چاپ و انتشارات.

     

    ب) انگلیسی

     

    1. Adeebfar, Tamine (2001), Geopolitical Dimensions of the Main Export Pipeline in the Caspian Region: The Bako-Tibbilis-Ceyhan Pipeline and The Events of 11 September 2001, Tehran: Institute for International Energy Studies.
    2. Aghai Diba, Bahman (2005), “The Caspian Sea is a Dangerous Place”, Persian Journal, 23 December, Available at: http//: www.iranian.ws/cgi-bin/iran_news/exec/view.cgi/13/II713>, (Accessed on: 7/10/2012).
    3. Atai, Farhad (2012), “Iran and the South Caucasus Countries”, Central Eurasia Studies, Vol. 5, No. 10, pp. 119-136.
    4. Balmasov, Sergei (2011), “The United States  and the Caspian Sea Countries Are Chummy: But Against Whom?” Publishd on New Eastren Outlook, Available at: http://www.journal_neo.com, (Accessed on: 12/3/2013).
    5. Belkin, Paul (2008), The European Union’s Energy Security Challenges, Congressional Research Service; CRS Report for Congress, Available at: https://www.fas.org/sgp/crs/row/RL33636.pdf, (Accessed on: 7/3/2016).
    6. Blank, Stephen (2011), “Caspian Basin: Frustration Mounting, Moscow Talks About Militarizing”, Eurasianet’s Weekly Digest, May 11, Available at: http://www.eurasianet.org/node/63470, (Accessed on: 5/5/2015).
    7. BP Statistical Review of World Energy (2015), 64th Edition, Available at: http://www.bp.com/statiscalreview=Bpstate, (Accessed on: 7/3/2016).
    8.  Carrido, Laura (2015), “Taking a Stand: Foreign Militaries in the Caspian”, Modern Diplomacy, 26 September, Available at: http://moderndiplomacy.eu/index.php?option=com_k2&view=item&id=1000:taking-a-stand-foreign-militaries-in-the-caspian&Itemid=488, (Accessed on: 2/3/2016).
    9. “Caspian Militarization Not Conductive to Gas Cooperation”, Moscow Time, 8 November 2011.
    10. Cordsman, Anthony (2012), Energy Risks in North Africa and Middle East, USA, Center for Strategic and International Studies, Available at: http//:www.csis.org/bruke/reports, (Accessed on: 15/1/2015).
    11. Dettoni, Jacopo  (2014), “Russia and Iran lock NATO out of Caspian Sea”, The Diplomat,  October 1, Available at: http://thediplomat.com/2014/10/russia-and-iran-lock-nato-out-of-caspian-sea/, (Accessed on: 3/3/2016).
    12. EIA (2014), Petroleum and Other Liquid, August 6, Available at: http://www.eia.gov/petroleum/, (Accessed on: 25/5/2016).
    13. Energy Charter (2013), The Energy Charter Treaty, Available at: http://www.energycharter.org/process/energy-charter-treaty-1994/energy-charter-treaty/, (Accessed on: 8/3/2016).
    14. J. Main, Steven (2005), The Bear, The Peacock, The Eagle, The Sturgeon and the Black, Black Oil: Contemporary Regional Power in the Caspian Sea, London: Defence Academy of the United Kingdom.
    15. Haghayeghi, Mehrdad  (2003), “The Coming of Conflict to the Caspian Sea”, Problems of Post-Communi”, Vol. 50, No. 3, pp. 32-41.
    16. Hunter, Shireen T. (2004), Islam in Russia: the Politics of Identity and Security, M. E. Sharpe.
    17. Global Research (2006), “Iran and Russia May Establish Joint Navy in Caspian Sea”, Available at: www.globalresearch.ca/index.php?Context=va&aid=7097., (Accessed on: 7/10/2012).
    18. Godzimirski, Jakub M. (2008), “Putin and Post-Soviet Identity Building Blocks and Buzz Word”, Problems of Post-Communism, Vol. 55,  No. 5, pp. 14- 27.
    19. Grison, Nathan R. (2013), “NATO’s Energy Security Policy Put to the Caspian Test”, Connections: The Quarterly Journal, Vol. 12 (2), pp. 83-94.
    20. Gurbanov , Ilgar (2013), “The Militarization of the Caspian Sea is Inevitable: Cooperation is Needed”, Center For Strategic Studies, 14 September, Available at:

    http://www.bilgesam.org/en/index.php?option=com_content&view=article&id=587:the-militarization-of-the-caspian-sea-is-inevitable., (Accessed on: 8/3/2016).

    1. Karimov, Reshad and Eugene Chausovsky and Kamal Makili-Aliyev (2011), “The Caspian Bain: Geopolitical and the Future Balance of Power”, Baku: SAM Center for Strategic Studies.
    2. Kucera, Joshua (2012), “The Great Caspian Arms Race”, Foreign Policy, June 22, Available at: http://foreignpolicy.com/2012/06/22/the-great-caspian-arms-race/, (Accessed on: 3/3/2016).
    3. Laruelle, Marlene and Sebastien Peyrouse (2009), “The Militarization of the Caspian Sea: “Great Games” and “Small Games” over the Caspian Fleets”, China and Eurasia Forum Quarterly, Vol. 7, No. 2. pp. 17-35.
    4. Mihaka, Michael (2007), “Not of Game: Security Dynamics in Central Asia”, China and Eurasia Forum Quarterly, Vol. 5, No. 2. pp. 21-39.
    5. Pabst, Adrian (2009), “Central Eurasia in the Emerging Global Balance of Power”, American Foreign Policy Interest, Vol. 31, No. 3. pp. 166-176.
    6. Rustamov, Rufat (2013), Political Assessment of Azerbaijani Natural Gas Pipeline Routes to Europe, Research Center for East European Studies: The University of Bremen.
    7. Starr, Frederick (1997), “Power  Failure in the Caspian”, The National Interest, No. 47, pp. 20-31.
    8. United  States Energy Information Administration (2014), “Oil and natural gas sales accounted for 68% of Russia’s total export revenues in 2013”, July 23, Available at:

    http://www.eia.gov/todayinenergy/detail.cfm?id=17231, (Accessed on: 3/3/2016).

    1. Waltz, Kenneth N. (1979), Theory of International Politics, New York: McGrow-Hill Publishing Company.
مطالعات اوراسیای مرکزی
دوره 9، شماره 1
بهار و تابستان
فروردین 1395
صفحه 151-174

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار