تعامل سیاست خارجی ایران و روسیه در تقابل با محور شرقی- غربی در قفقاز جنوبی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم سیاسی دانشکده علوم اداری و اقتصاد دانشگاه اصفهان

2 دانشجوی دکتری روابط بین‌الملل دانشگاه اصفهان

چکیده

یکی از بارزترین پیامدهای فروپاشی اتحاد شوروی ایجاد خلأ قدرت در جمهوری­های نواستقلال بود. بدین سبب کشورهای منطقه­ای و فرامنطقه­ای از راه اتحاد و ائتلاف با جمهوری­های قفقاز جنوبی درپی افزایش نفوذ خود در این منطقه هستند. ترکیه و اسرائیل از راه همکاری با جمهوری آذربایجان، محور شرقی- غربی را تشکیل داده­اند. این همکاری، منافع مشترک روسیه و ایران را تهدید می­کند. در مقابل تهران، مسکو و ارمنستان به­‌صورت واکنشی، محور شمالی- جنوبی را به‌وجود آورده­اند؛ اما تعامل تهران و مسکو به‌عنوان بازیگران اصلی این اتحاد چندان پایدار به‌نظر نمی­رسد. بدین سبب نوشتار پیش­رو درپی پاسخ به این پرسش­ها است که «ماهیت همکاری ایران و مسکو در قفقاز جنوبی چیست؟ دامنۀ تعامل سیاست­ خارجی ایران و روسیه، باهدف مقابله با محور شرقی- غربی در چه سطحی است؟» «با گذشت بیش از دو دهه از فروپاشی اتحاد شوروی، همکاری تهران و مسکو در قفقاز جنوبی به سطح راهبردی نرسیده است. تعاملات منطقه­ای این دو کشور ماهیتی تدافعی و کارکردی تاکتیکی دارد». این فرضیه با کاربست موضوع اتحاد و ائتلاف در نظریۀ واقع‌گرایی بررسی خواهد شد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Cooperation in Foreign Policy of Iran and Russia against East-West Axis in South Caucasus

نویسندگان [English]

  • Enayatollah Yazdani 1
  • Ehsan Fallahi 2
1 Associate Professor of Political Science, University of Isfahan, Iran
2 PhD Student in International Relations, University of Isfahan, Iran
چکیده [English]

Vacuum of power was one of the most important consequences of USSR Collapse. Regional and Trans-Regional countries have been pulled to south Caucasus to extend their influence on this region. Turkey and Israel thought alliance with Azerbaijan Constitute East-West Pivot. This cooperation threatens common interests of Russia and Iran. Reaction of Tehran and Moscow creates North-South axis thought alliance with Armenia and attempts to affect influence of East-west axis. But interaction between Tehran and Moscow does not seem so sustainable. Thus, this question can be raised: What is the nature of Iran and Russia’s cooperation in South Caucasus? What is the level of Iran and Russia’s foreign policy interaction to deal with the East- west axis? “With the passing of more than two decades of Soviet Union dismantlement, Tehran and Moscow cooperation has not reached strategic level. Regional interactions of Iran and Russia has defensive nature with tactical function.” This hypothesis will be tested by alliances and coalitions in realism theory.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Alliance
  • Foreign Policy
  • Realism
  • South Caucasus
  • strategic
  • tactic

مراجع

  1. الف) فارسی

    1. آتااوف، تورکایا (1375)، «دریای خزر از نگاه ترکیه»، ترجمۀ قاسم ملکی، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، دورۀ 2، شمارۀ 14، صص. 198-168.

    2. احمدیان، قدرت­الله و طهمورث غلامی (1388)، «آسیای مرکزی و قفقاز، عرصۀ تعارض منافع روسیه و غرب»، مطالعات اوراسیای مرکزی، سال 2، شمارۀ 4، صص. 20-1.

    3. ازغندی، علیرضا و جلیل روشندل (1390)، مسائل نظامی و استراتژیک معاصر، تهران: سمت.

    4. امیدی، علی (1390)، «چالشهای ساختاری روابط راهبردی ایران و روسیه: سلطه­ستیزی ایرانی و عمل­گرایی روسی»، مطالعاتاوراسیای مرکزی، سال 4، شمارۀ 8، صص. 64-43.

    5. امیراحمدیان، بهرام و حسن عسگری (1388)، «بحران اوستیای جنوبی: ریشه­ها، ابعاد، پیامدها و چشم­انداز آینده»، مطالعات اوراسیای مرکزی، سال 2، شمارۀ 4، صص. 42-21.

    6. پیشگاهی­فرد، زهرا و رضا جنیدی (1389)، «اهمیت رفتار سیاسی روسیه در منطقۀ آسیای مرکزی و چالش­های فراروی جمهوری اسلامی ایران»، جغرافیای انسانی، شمارۀ 72، صص. 82- 63.

    7. چابکی، ام­البنین (1388)، «چالش­های روابط ایران و جمهوری آذربایجان»، مطالعات اوراسیای مرکزی، سال 2، شمارۀ 4، صص. 84-63.

    8. حاجی یوسفی، امیرمحمد (1384) سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در پرتو تحولات منطقه­ای 1991-2001،چاپ دوم، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین­المللی.

    9. حاجی یوسفی، امیرمحمد و همت ایمانی (1390)، «تحولات روابط ترکیه و اسرائیل در دهۀ اخیر و پیامدهای آن برای ایران»، روابط خارجی، سال 3، شمارۀ 2، صص. 104-75.

    10. حیدری، محمد (1386)، «رژیم­های بین­المللی و تحولات سیاسی- اقتصادی در قفقاز»، سیاست، دورۀ 37، شمارۀ 4، صص. 124-97.

    11. خطیب­زاده، سعید (1381)، «ترکیه و اسرائیل: تلاش برای چارچوب جدید امنیتی- سیاسی»، سیاست خارجی، سال 16، شمارۀ 2، صص. 420-407.

    12. دهقان طرزجانی، محمود (1379)، روابط خارجی ایران و همسایگان در دهۀ دوم انقلاب اسلامی، تهران: انتشارت سروش.

    13. رضازاده، سخاوت (1384)، «ملاحظات مشترک ج.ا.ایران و روسیه پس از شکل­گیری محور استراتژیک ترکیه و اسرائیل»، مجلس و راهبرد، سال 12، شمارۀ 48 ، صص.272- 249.

    14. روا، اولیویه (1380)، «سیاست ­­خارجی ایران در آسیای­ مرکزی»، مطالعات آسیای­­ مرکزی و قفقاز، شمارۀ 36، صص. 198-173.

    15. سنایی، مهدی و فاطمه سنگری (1390)، «مقایسۀ تحلیلی سیاست خارجی ایران و روسیه در آسیای مرکزی»، مطالعات اوراسیای مرکزی، سال 4، شمارۀ 9، صص. 38-21.

    16. سیف­زاده، حسین (1384)، سیاست خارجی ایران، تهران: میزان.

    17. عباسی، مجید و محمدرضا موسوی (1392)، «روابط ج.ا.ایران و جمهوری آذربایجان، بسترهای همگرایی و زمینه­های واگرایی»، مطالعات اوراسیای مرکزی، دورۀ 6، شمارۀ 2، صص. 80-61.

    18. عطایی، فرهاد و اعظم شیبانی (1390)، «زمینه­های همکاری و رقابت ایران و روسیه در آسیای مرکزی در چارچوب ژئوپلیتیک»، مطالعات اوراسیای مرکزی، سال 4، شمارۀ 8، صص. 151-131.

    19. فرجی­راد، عبدالرضا، محمد درخور و هادی ساداتی (1391)، «بررسی روابط استراتژیک اسرائیل و جمهوری آذربایجان»، آران، سال 11، شمارۀ 31، صص. 85-45.

    20. قهرمانپور، رحمان (1384)، تعاملات ایران و ترکیه در آغاز قرن بیست و یکم، تهران:مرکز تحقیقات راهبردی دفاعی.

    21. کرمی، جهانگیر (1389) (الف)، «روابط ایران و روسیه در سال­های 1368 تا 1388: بسترها عوامل و محدودیت­ها»، مطالعات اوراسیای ­مرکزی، سال 3، شمارۀ 6، صص. 136-111.

    22. کرمی، جهانگیر (1389) (ب)، «ایران و روسیه متحد­ شرقی: یا تهدید جنوبی؟»، روابط خارجی، سال­ 2، شمارۀ 3، صص. 199-171.

    23. کرمی، جهانگیر و زینب نجفی (1390)، «همکاری روسیه و ترکیه: هدف­ها، گستره و چشم­اندازها»، مطالعات اوراسیای مرکزی، سال 4، شمارۀ 9، صص. 78-59.

    24. کولایی، الهه (1375)، «روسیه، غرب و ایران»، مطالعات آسیای ­مرکزی و قفقاز، دورۀ 2، شمارۀ 12، صص. 94-75.

    25. کولایی، الهه (1378)، «ایران، ارمنستان و روسیه: عوامل توسعۀ روابط»، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شمارۀ 26، صص. 18-11.

    26. کولایی، الهه (1385)، سیاست و حکومت در روسیه، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین­المللی.

    27. کولایی، الهه (1389)، «جمهوری اسلامی ایران و ژئوپلیتیک قفقاز جنوبی»، ژئوپلیتیک، سال 6، شمارۀ 1، صص. 111-75.

    28. ملکی، محمدرضا (1377)، «روابط ترکیه و اسرائیل و آثار آن در آسیای مرکزی و قفقاز»، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شمارۀ 24، صص. 56-39.

    29. ملکی، محمدرضا (1378)، «عامل منفی اسرائیل در روابط ایران و روسیه»، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، دورۀ 3، شمارۀ 25، صص. 40-29.

    30. موسسه بین­المللی مطالعات دریای خزر (1387)، «روابط ایران و روسیه پس از جنگ سرد»، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شمارۀ 61، صص. 38-1.

    31. موسوی، محمدرضا و حسینعلی توتی (1391)، «روابط اسرائیل و قفقاز جنوبی و تأثیر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی» آران، سال 11، شمارۀ 31، صص. 79-59.

    32. نائبیان، جلیل (1392)، «نقش اسرائیل در بحران­های قفقاز (بررسی مناقشه گرجستان)»، مطالعات اوراسیای مرکزی، سال 6، شمارۀ 13، صص. 160-141.

     

    ب) انگلیسی

    1. Abilov, Shamkhal (2010), “The Azerbaijan-Israel Relations: A Non-Diplomatic, but Strategic Partnership”, USAK Yearbook of International Politics and Law, No. 3, pp. 317-331.
    2. Aras, Bulent (1998), “Post Cold War Realities: Israel Strategy in Azerbaijan”, Middle East Policy, Vol. 5, No. 4, pp. 68-81.
    3. Asisian, Njdeh (2013), “Russia and Iran: Strategic Alliance or Marriage of Convenience”, Small War Journal, Vol. 2, No. 13, pp. 1-26.
    4. Cheterian, Vicken (2009), “The August 2008 War in Georgia: from Ethnic Conflict to Border Wars”, Central Asian Survey, Vol. 28, No. 2, pp. 155-170.
    5. Elman, Colin (2007), “Realism”, In: Martin Griffiths (ed), International Relations Theory for the Twenty-First Century, New York: Routledge.
    6. Freedman, Robert (1997), “Russia and Iran: a Tactical Alliance”, SAIS Review, Vol. 17, No. 2, pp. 1-7.
    7. Gawadat, Bahgat (2002), “Pipeline Diplomacy: The Geopolitics of the Caspian Sea Region”, International Study Perspective, Vol. 3, No. 3, pp. 310-327.

    8.Gruen, George (2004), “Turkey Strategic Mideast Regional Initiatives”, American Foreign Policy Interests, Vol. 6, No. 26, pp. 435-456.

    1. Hill, Fiona and Omer Taspinar (2006), Russia and Turkey in the Caucasus: Moving together to Preserve the Status Quo?, Research Program Russia.
    2. Kakachia, Kornely (2011), “Challenges to the South Caucasus Regional Security Aftermath of Russian–Georgian Conflict: Hegemonic Stability or New Partnership?”, Journal of Eurasian Studies, Vol. 2, No. 1, pp. 15-20.
    3. Kaczmarski, Marcin, Ewa Paszyc and Wojciech Gorecki (2009), “Iran’s Position in Russia’s Foreign Policy and Russian-American Relations”, CES Commentary, Vol. 15, No. 4, pp. 1-6.
    4. Lashski, Abdollah, Masoumeh Rad Goudarzi and Davood Amraei (2013), “The Roots of Tension in South Caucasus: The Case of Iran- Azerbaijan Relationship”, Journal of Politics and Law, Vol. 6, No. 4, pp. 141-149.
    5. Malek, Martin (2008), “Russia, Iran, and the Conflict in Chechnya”, Caucasian Review of International Affairs, Vol. 2, No. 1, pp. 25-34.
    6. Morgenthau, Hans J. (1948), Politics Among Nations: The Struggle for Power and Peace, New York: Alfred A. Knopf.
    7. Segall, Michael (2013), “Iran Fears Growing Israel-Azerbaijan Cooperation”, Available at: http://jcpa.org/article/iran-fears-growing-israel-azerbaijan-cooperation/, (Accessed on: 4/9/2014).
    8. Shaffer, Brenda (2009), “Energy as a Toll of Foreign Policy”, Azerbaijan in the World, Vol. 2, No. 15, Available at: http://biweekly.ada.edu.az/vol_2_no_15/Energy_as_a_tool_of_foreign_policy.htm, (Accessed on: 5/9/2014).
    9. Shaymergenov, Timur (2006), “Geopolitics and Energy Diplomacy in Central Asia and the Caspian”, Central Asia and the Caucasus, Vol. 41, No. 5, pp. 7-19.
    10. Sinkaya, Bayram (2005), “Turkey – Iran Relations in the 1990s and the Role of Ideology”, Perception Journal of International Affairs, Vol. 10, No. 1, pp. 1-16.
    11. Ulutas, Ufuk (2010), “Turkey-Israel: A Fluctuating Alliance”, Seta Policy Brief, No. 42, pp. 1-11.
    12. Walt, Stephen (1985), “Alliance Formation and the Balance of World Power”, International Security, Vol. 9, No.4, pp. 1-42.
    13. Walt, Stephen (1987), The Origins of Alliance, Ithaca: Cornell University Press.
    14. Weitz, Richard (2006), “Averting a New Great Game in Central Asia”, The Washington Quarterly, Vol. 29, No. 3, pp. 155-167.
    15. Wikileaks (2009), “Azerbaijan’s Discreet Symbiosis with Israel”, Available at: http://wikileaks.org/cable/2009/01/09BAKU20.html#sthash.PspyogSY.dpuf, (Accessed on: 5/9/2014).
مطالعات اوراسیای مرکزی
دوره 9، شماره 2
پاییز و زمستان
پاییز و زمستان 1395
صفحه 411-430

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار