نقش زنان قفقازی در مناسبات و تحولات سیاسی- اجتماعی و دربار صفویه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره)

2 استادیار گروه تاریخ، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره)

3 دانشجوی دکتری تاریخ ایران اسلامی، دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

در دورۀ صفویه یکی از گروه­های اصلی در حرمسرای شاهی و تأثیرگذار در مسائل سیاسی و اجتماعی، زنانی بودند که ابتدا به‌صورت اسیر جنگی، سفیر صلح یا واسطۀ شفاهت‌خواهی از مناطق مختلف قفقاز وارد دربار شاهان صفویه شدند. این نوشتار می‌خواهد ضمن اشاره به شکل و دلایل ورود زنان قفقازی به دربار و به‌دست‌آوردن نفوذ در آن، به این پرسش پاسخ دهد که زنان قفقازی در تحولات سیاسی و درباری چه نقشی داشته­اند و آنان در قالب این نقش چگونه مسیر تحولات تاریخی را به‌نفع خویش تغییر داده­اند و سرانجام اینکه آیا اقدامات آنان منجر به سقوط صفویه می­شود؟ فرضیۀ نوشتار این است که این زنان با به‌دست‌آوردن عنوان و نقش سفیر صلح، همسر پادشاه و مادر شاهزاده توانستند در مناسبات سیاسی و تصمیم‌گیری­های مهم کشور از راه ائتلاف با وزیران، هم‌نژادان، خواجگان و بزرگان درباری و با تکیه بر عوامل توطئه و دسیسه بر روند رویدادهای سیاسی، مسائل جانشینی و مناسبات حکومتی دخالت کنند. نتیجۀ این عملکرد آنان گاه منافع شخصی یعنی جذب پادشاه به‌سوی خویش و جلوگیری از حملات مکرر به سرزمین خویش، زن‌بارگی شاهان و تعویض پادشاهان بود، گاه به صلح و ثبات سیاسی و گاه به آشوب و بی­نظمی در حرمسرا و تضعیف ساختار حکومت منجر می­شد که در این نوشتار به آن پرداخته شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The role of Caucasian women in relations and socio-political changes in Safavid court آیا منظور شما این است: نقش زنان قفقازی در مناسبات سیاسی- اجتماعی و تحولات درباره عصر صفوی Caucasian women in political relations - social and developments in Safavid court

نویسندگان [English]

  • Nasrolah Poormohammadi Amlashi 1
  • Bagher Ali Adelfar 2
  • Somayeh Ansari 3
1 Associate Professor of History, Imam Khomeini International University, Iran
2 Assistant Professor of History, Imam Khomeini International University, Iran
3 PhD Student in History, Islamic History of Iran, Shahid Beheshti University, Iran
چکیده [English]

Women were one of the main groups in the royal harem and influence on political and social issues. The women were entered to the Safavid court at the first as a prisoner of war, peace ambassador or the intercession from different regions of the Caucasus. This study seeks to examine how and why the Caucasian women admitted to the royal court and to achieve influence in the court. We have attempted to answer this question that which role was played in court and political changes by the Caucasian women, how the course of historical development were changed in favor of them, and finally how their actions led to the fall of the Safavid majesty? The researchers believes  that the women have played many roles including ambassador for peace, wife of the king, and the prince's mother could intervene diplomatic relations and important decisions of the country by coalition ministers. They could also affect the course of political events, succession issues and government relations. The results of their performance were their personal interests to make intimacy to the king to prevent the repeated attacks on its territory to replace kings. Their actions would lead to peace and political stability and sometimes chaos and weakened governance structure. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Caucasus
  • court changes
  • Safavid
  • socio-political relations
  • Caucasian women (the Georgians
  • Circassians and Armenians)
  1. الف) فارسی

    1. ______، عالم آرای شاه طهماسب (1370)، مصحح ایرج افشار، تهران: دنیای کتاب.

    2. استانفورد جی، شاو (1370)، تاریخ امپراتوری عثمانی و ترکیه­ جدید، مترجم محمود رمضان زاده، جلد 1، مشهد: آستان قدس رضوی. 

    3. افوشته­ای نطنزی، محمود بن هدایت‌الله (1373)، نقاوه الاثار فی ذکر الاخبار، مصحح احسان اشراقی، تهران: علمی و فرهنگی.

    4. اولئاریوس، آدام (1379)، سفرنامه، مترجم حسین کردبچه، جلد 2، تهران: هیرمند.

    5. آبوت، پاملا و کلر والاس (1380)، جامعه‌شناسی زنان، مترجم منیژه نجم عراقی، تهران: نی.

    6. آقاجری هاشم (1380)، کنش دین و دولت در ایران عصر صفوی، تهران: باز.

    7. برک، پیتر (1381)، تاریخ و نظریۀ اجتماعی، مترجم غلام‌رضا جمشیدی‌ها، تهران: دانشگاه تهران.

    8. تاورنیه، ژان باتیست (1383)، سفرنامه، مترجم حمید شیروانی، تهران: نیلوفر.

    9. تتوی، قاضی احمد (1378)، تاریخ الفی، مصحح سید علی آل داوود، تهران: فکر روز.

    10. ترکمان، اسکندر بیگ (1382)، عالم آرای عباسی، مصحح ایرج افشار، جلدهای 1 و 2، تهران: امیرکبیر.

    11. جمالزاده، ناصر و احمد درستی (1389)، «جامعه­شناسی تاریخی دولت: گسست در پیوند نخبگان و ساخت دولت در عصر صفوی»، نشریۀ دانش سیاسی، سال ششم، شمارۀ دوم، صص 106 – 73.

    12. حسینی استرآبادی، سید حسن بن مرتضی (1364)، از شیخ صفی تا شاه صفی (تاریخ سلطانی)، تهران: علمی.

    13. حسینی قمی، قاضی احمد بن شرف‌الدین الحسین (1359)، خلاصه التواریخ، مصحح احسان اشراقی، جلد اول، تهران: دانشگاه تهران.

    14. حسینی، خورشاه بن قباد (1379)، تاریخ ایلچی نظام شاه، مصحح محمدرضا نصیری، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

    15. خواندمیر، امیر محمود (1370)، تاریخ شاه اسماعیل و طهماسب صفوی (ذیل تاریخ حبیب السیر)، مصحح محمدعلی جراحی، جلد ٤، تهران: گستره.

    16. دلاواله، پیترو (1370)، سفرنامه، مترجم شعاع‌الدین شفا، چاپ دوم، تهران: علمی و فرهنگی.

    17. دلند، آندره دولیه (1362)، زیبایی­های ایران، مترجم محسن صبا، تهران: انجمن دوستداران کتاب.

    18. دوسرسو، آنتوان (1364)، سقوط شاه سلطان حسین، مترجم ولی‌الله شاذان، تهران: کتابسرا.

    19. روملو، حسن بیگ (1367). احسن التواریخ، به کوشش عبدالحسین نوایی، جلد ٤، تهران: صفی علیشاه.

    20. رهربرن، میشاییل (1337)، نظام ایالات در دورۀ­ صفویه، مترجم کیکاووس جهانداری، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

    21. سانسون (1346)، سفرنامه، مترجم تقی تفضلی، تهران: زیبا.

    22. سیوری، راجر (1380)، تاریخ صفویان (تاریخ کمبریج)، ترجمۀ یعقوب آژند، جلد 6، تهران: جامی.

    23. شاردن، ژان ( 1372)، سفرنامه، ترجمۀ اقبال یغمایی، جلدهای 1، 2، 3، 8 و 9، تهران: توس.

    24. فلسفی، نصرالله (1347)، زندگانی شاه عباس اول، جلد 2، تهران: دانشگاه تهران.

    25. فیگوئروا، دن گارسیا دوسیلوا (1363)، سفرنامه، مترجم غلام‌رضا سمیعی، تهران: نو.

    26. کارری، جملی (1383)، سفرنامه، مترجم عباسعلی نخجوانی، چاپ دوم، تهران: علمی و فرهنگی.

    27. کروسینسکی (1363)، سفرنامه، مترجم عبدالرازق دنبلی مفتون، مصحح مریم میراحمدی، تهران: توس.

    28. کمپفر، انگلبرت (1360)، سفرنامه، مترجم کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی.

    29. کنتارینی، آمبرزو (1381)، سفرنامه­های ونیزیان در ایران، مترجم منوچهر امیری، چاپ دوم، تهران: خوارزمی.

    30. منجم یزدی، ملاجلال‌الدین محمد (1366)، تاریخ عباسی یا روزنامۀ ملاجلال، به کوشش سیف‌الله وحیدنیا، تهران: وحید

    31. میرزا سمیعا، محمد سمیع (1378)، تذکره‌الملوک، به کوشش محمد دبیر سیاقی، یا تعلیقات مینورسکی بر تذکره الملوک، مترجم مسعود رجب نیا، تهران: امیرکبیر.

    32. نصیری مراغه­ای، محمدابراهیم بن زین‌العابدین (1373)، دستور شهریاران، محمد افشار، تهران: موقوفات دکتر محمود افشار.

    33. واله قزوینی اصفهانی  محمد یوسف (1387)، خلد برین، مصحح محمدرضا نصیری، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

    34. وحید قزوینی، میرزا محمدطاهر (1383)، تاریخ جهان آرای عباسی، تصحیح سید سعید میر محمدصادق، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

    35. هاشمی رکاوندی، سید مجتبی (1372)، مقدمه­ای بر روانشناسی زن با نگرش علمی- اسلامی، چاپ دوم، تهران: شفق.

     

    ب) انگلیسی

    1. Morgan, David (1922), Shah Abbas 1’ The Great King, New York: History World of Maker