بررسی تأثیر رقابت روسیه و آمریکا بر روند همگرایی و واگرایی منطقه‌ای آسیای مرکزی (سال‌های 2001 تا 2008)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار روابط بین‌الملل دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد روابط بین‌الملل دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

فروپاشی اتحاد شوروی تأثیرهای پیش‌بینی‌نشده­ای را بر اوضاع سیاسی جهان برجای گذاشت؛ به‌ویژه بر آسیای مرکزی از جمله فعال‌شدن قدرت‌های منطقه­ای و جهانی که تا آن زمان به‌دلیل حضور مؤثر اتحاد شوروی نمی‌توانستند نقش اساسی دراین منطقه بازی کنند. با این شرایط زمینه برای حضور قدرت‌هایی چون آمریکا و روسیه (قدرت­های مداخله­گر نظام بین‌الملل) برای نفوذ هرچه بیشتر در آسیای مرکزی فراهم شد. پس از 11 سپتامبر 2001، ایالات متحدۀ آمریکا با پیروی از راهبرد اقدام پیشگیرانه بر محور مبارزه علیه تروریسم و تحدید تسلیحات کشتار جمعی، زمینه را برای نفوذ مستقیم در منطقۀ آسیای مرکزی فراهم کرد؛ از سوی دیگر روسیه که نگران به خطر‌افتادن موقعیت نسبی خود در منطقه بود؛ پس از دوره­ای کوتاه به همکاری با آمریکا در قالب مبارزه با تروریسم، به مقابله با یک‌جانبه­گرایی آن در حوزۀ نفوذ سنتی خود پرداخت. بنابراین، نگارندگان به‌دنبال آنند که آثار رقابت روسیه و آمریکا را بعد از 11 سپتامبر 2001 بر روند همگرایی و واگرایی منطقه‌ای آسیای مرکزی با بهره­گیری از نظریۀ کانتوری و اشپیگل بررسی کنند. بر این اساس فرضیۀ نوشتار آن است که رقابت دوقدرت در منطقه، گرایش کشورهای منطقه به یکی از دوقدرت را با هدف برطرف‌کردن مشکلات سبب شده و زمینۀ همگرایی منطقه‌ای در قالب «نومنطقه‌گرایی» را فراهم کرده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analysis of the Effects of Competition between United States and Russia on Regional Convergence and Divergence of Central Asia, From 2001 to 2008

نویسندگان [English]

  • Mohammad Javad Ranjkesh 1
  • Navid Reza Latifan 2
1 Assistant Professor of International Relations, Ferdowsi University of Mashhad, Iran
2 MA in International Relations, Ferdowsi University of Mashhad, Iran
چکیده [English]

The collapse of the Soviet Union had unpredicted effects on its neighboring regions such as Central Asia. These conditions provided a situation for the powers such as United States and Russia to have a greater influence on Central Asia, and also to fill the absence of the power found by the collapse of Soviet Union. After September 11, 2001, United States of America, following the strategy of preventive action centered on the fight against terrorism and the threat of weapons of mass destruction, tried to have more direct influence on Central Asia. On the other hand, Russia, concerned about the risk to their relative position in the area, after a brief period of cooperation with the United States of America in the fight against terrorism, tried to stop United States from acting unilaterally in its own traditional sphere of influence. Accordingly, the authors try to analyze the effects of competition between United States and Russia on regional convergence and divergence of central Asia (after September 11, 2001) using the theories of Cantori and Spiegel. The research hypothesis is that the competition between the two powers in the area is responsible for the countries of Central Asia to tend toward one of these two powers for solving their problems and this delayed the formation of convergent regional agreements in Central Asia.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Central Asia
  • Competition
  • convergence
  • Divergence
  • Russia
  • United States

مراجع

  1. الف) فارسی

    1. اخوان کاظمی، مسعود (1385)، «سازمان همکاری شانگهای: اهمیت ژئواستراتژیک، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال 15، شمارۀ 55، صص. 120-93.

    2. اسدی، بیژن (1381)، «اثرات حادثه 11 سپتامبر بر ژئوپلیتیک منطقه خلیج فارس، آسیای مرکزی و قفقاز»، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شمارۀ 17و 18، صص. 758-739.

    3. اف، محکم (1375)، «آسیای مرکزی در همکاری­های متقابل منطقه­ای»، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شمارۀ 16، صص. 186-171.

    4. امینی، آرمین و سیدمحمدرضا موسوی (1392)، «شانگهای: منطقه­گرایی نوین و تهدید منافع آمریکا در آسیای مرکزی»، راهبرد، شمارۀ 69، صص.140-115.

    5. بصیری، علی و مژگان ایزدی زمان آبادی (1383)، «اهداف سیاست خارجی آمریکا در آسیای مرکزی»، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شمارۀ 48، صص. 130-91.

    6. حاتمی، تورج (1381)، برخورد منافع روسیه و آمریکا در آسیای مرکزی و قفقاز، تهران: خورزن.

    7. حافظ­نیا، محمدرضا و مراد کاویانی­راد (1383)، افق­های جدید در جغرافیای سیاسی، تهران: سمت.

    8. حافظ­نیا، محمدرضا (1385)، اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک، مشهد: پاپلی.

    9. حسن­خانی، محمد (1385)، «از هلسینکی تا شانگهای؛ نگاهی منطقه­ای به سازمان­های منطقه­ای در آسیای مرکزی»، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال 14، شمارۀ 53، صص. 44-33.

    10. رمضانی، رحمت و علی‌رضا محرابی (1389)، «ژئوپلیتیک دریای خزر و واگرایی کشورهای ساحلی»، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شمارۀ 72، صص. 19-5.

    11. سنبلی، نبی (1381)، «ایران و محیط امنیتی آسیای مرکزی پس از 11 سپتامبر»، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شمارۀ 37، صص. 122-103.

    12. سیف­زاده، سیدحسین (1384)، نظریه­های مختلف در روابط بین­الملل فردی- جهانی شده: مناسبت و کارآمدی، تهران: وزارت امور خارجه.

    13. شربیانی، قوام (1387)، امنیت ایران و رویکرد ناتو در آسیای مرکزی، تهران: وزارت امور خارجه.

    14. شفیعی، نوذر (1385)، سازمان همکاری شانگهای و نسل سوم منطقه­گرایی در آسیا، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال 14، شمارۀ 53، صص. 62-45.

    15. قاسمی، فرهاد (1384)، اصول روابط بین­الملل، تهران: میزان.

    16. قاسمی، فرهاد (1390)، نظریه­های روابط بین­الملل و مطالعات منطقه­ای، تهران: میزان.

    17. کولایی، الهه (1377)، «چالش­های همگرایی در کشورهای مستقل مشترک­المنافع»، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شمارۀ 24، صص. 16-9.

    18. کولایی، الهه (1384)، بازی بزرگ جدید در آسیای مرکزی، زمینه­ها و چشم­اندازها، تهران: وزارت امور خارجه.

    19. کولایی، الهه و بهاره سازمند (1390)، «زمینه­های درون نظری و برون نظری تحول در نظریه­های منطقه­گرایی»، پژوهش سیاست نظری، شمارۀ 9، صص. 146-127.

    20. کیوان حسینی، سید اصغر (1385)، واکاوی سیاست کنترل صدور فناوری در استراتژی کلان آمریکا (2008-1945)، تهران: مؤسسۀ آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی، مرکز آینده‌پژوهی علوم و فناوری دفاعی.

    21. گودرزی، مهناز (1393)، «جهانی شدن و منطقه­گرایی: تعامل یا تقابل»، مطالعات اوراسیای مرکزی، دورۀ 7، شمارۀ 2، صص. 353-335.

    22. گوهری مقدم، ابوذر (1386)، سیاست خارجی آمریکا پس از 11 سپتامبر، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.

    23. میناوند، محمدقلی (1387)، «آمریکا و روسیه در آسیای مرکزی و قفقاز رقابت یا همکاری»، مطالعات خاورمیانه، شمارۀ 18، صص. 188-184. 

    24. نقدی­نژاد، حسن و امیرمحمد سوری (1387)، «رقابت روسیه و آمریکا در اوراسیا»، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شمارۀ 62، صص. 172-155.

    25. واعظی، محمود (1386)، ژئوپلیتیک بحران در آسیای مرکزی و قفقاز (بنیان­ها و بازیگران)،  تهران: وزارت امور خارجه.

    ب) انگلیسی

    1. Aggarwal, Vinod K. And Edward A. Fogarty (2006), “Between Regionalism and Globalization: European Union Interregional Trade Strategies”, Available at: http://www.princeton.edu/~smeunier/Between, (Accessed on: 8/4/2012).
    2. Collins, Bennett (2010), “Does Regionalism Challenge Globalization or Build Upon It?”, Available at: http://www.e-ir.info/2010/06/14, (Accessed on: 2/5/2012).
    3. De Lombaerde, Philippe and Luk Van Langenhove (2005), “Indicators of Regional Integration: Conceptual and Methodological Issues”, IIIS Discussion Paper, No. 64, Available at: https://www.researchgate.net/publication/5114790_Indicators_of_Regional_Integration_Methodological_Issues, (Accessed on: 16/11/2016).
    4. Farrell, Mary, Bjorn Hettne and Luk Van Langenhove (2005), Global Politics of Regionalism: Theory and Practice, London and Ann Arbor, MI: Pluto Press.
    5. Hettne, B. (2005), “Beyond the New Regionalism”, New Political Economy, Vol. 10, No. 4, pp. 543-571.
    6. Hettne, Bjorn and Fredrik Soderbaum (2009), “The New Regionalism Approach”, Available  at: www.onisa.ac.za/Default.asp?cmd=viewcontent, (Accessed on: 1/8/2011).
    7. http://comtrade.un.org/unsd/tradekb/Knowledgebase/kazakhstan/ballance of Trade/, (Accessed on: 26/10/2010).
    8. Laïdi, Zaki, (2002), “Neo-Regionalism - a Response to Globalization?”, pp. 1-11, Available at: http://www.laidi.com/papiers/24112002.pdf, (Accessed on 6/7/2012).

    9.Mittelman, James H. (1996), “Rethinking the New Regionalism in the Context of Globalization”, Global Governance, Vol. 1, No. 2, pp. 189-213.

    1. Sheila, Pag (2005), Regionalism among Developing Countries, London: MacMillan press, Overseas Development In statute.
    2. Stanka, Olivia (2009), “Regionalism and Globalization Are Incompatible”, Available at: http://stanka.hubpages.com/hub/Regionalism-and-globalisation-areincompatible, (Accessed on: 10/2/2012).
مطالعات اوراسیای مرکزی
دوره 9، شماره 2
پاییز و زمستان
مهر 1395
صفحه 269-288

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار