روسیه و آسیای مرکزی: زمینه‌سازی برای جامعه بین‌الملل منطقه‌ای

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد روابط بین‌الملل دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده


با فروپاشی اتحاد شوروی، جمهوری‌های آسیای مرکزی به استقلال رسیدند. بعد از استقلال این کشورها، روسیه نسبت به سرنوشت آن‌ها توجه زیادی نداشت و این مسئله سبب شد تا سایر قدرت‌ها درپی گسترش نفوذ خود در کشورهای آسیای مرکزی برآیند؛ اما چندی نگذشت که روسیه نگاه به شرق را در دستور کار خود قرار داد و تلاش کرد تا با ایجاد همگرایی گستردۀ منطقه‌ای، مانع حضور سایر قدرت‌ها در کشورهای هم‌جوار خود شود. پرسش اصلی این نوشتار، این است که چرا روسیه و کشورهای آسیای مرکزی ظرفیت تشکیل جامعۀ بین‌الملل منطقه‌ای را دارند؟ در پاسخ می‌توان این فرضیه را طرح کرد که روسیه و کشورهای آسیای مرکزی با توجه به روابط تاریخی و فرهنگی (گمین‌شافتی) و همچنین روابط کارکردی (گزل‌شافتی) ظرفیت لازم را برای تشکیل جامعۀ بین‌الملل منطقه‌ای دارند. همان‌گونه که از پرسش و فرضیه پیدا است، رهیافت نظری این نوشتار، مکتب انگلیسی روابط بین‌الملل به‌ویژه قرائت باری بوزان است. روابط تاریخی و فرهنگی در قالب سرگذشت تاریخی مشترک، مهاجرت متقابل و رواج زبان روسی و روابط کارکردی در قالب مناسبات اقتصادی و نظم­سازی بررسی می­شود. در این نوشتار، با استفاده از روش توصیفی و تکیه بر منابع کتابخانه‌ای و اینترنتی، فرضیه ارزیابی می‌شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Russia and Central Asia: Drafting for Regional International Society

نویسندگان [English]

  • Seyed Ahmad Fatemi Nejad 1
  • Mohammad Reza Hashemi 2
1 Assistant Professor of International Relations, Ferdowsi University of Mashhad, Iran
2 MA in International Relations, Ferdowsi University of Mashhad, Iran
چکیده [English]

With the collapse of Soviet Union, Central Asian countries came into independence. The countries were neglected by Russia during the first years after their formation. This encouraged other regional and trans-regional powers to interfere in the region and try to maximize their interests. Shifting its foreign-policy process, Russia kept its eyes on look-east policy and tried to prevent others to increase their influence in the region. Russian long dominance on the region as well as historical interactions allows it to form a regional international society and catalyze integration between the country and Central Asian countries. Main question here is why Russia and Central Asian countries are able to constitute a regional International Society. It seems that cultural-historical relations between Russia and Central Asian countries in one hand and their increasing functional-economic interactions on the other hand, prepare them to form a regional international society. Cultural-historical relations will be studied in framework of joint historical experience, mutual migration, and spread of Russian language in the region. On the other hand, economic relationships and order-making process will be related in functional aspect. Assessing the hypothesis, we believe that English School theory of International Relation and descriptive-analytical method will be useful.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Central Asia
  • Gemeinschaft
  • Gesellschaft
  • Regional International Society
  • Russia

مراجع

الف) فارسی
1. اتاماژور، کستنتکو کاپیتان (1383)، شرح آسیای مرکزی و انتشار سیویلیزاسیون روسی در آن، ترجمۀ مادرروس داودخانف و تصحیح غلامحسین زرگری­نژاد، تهران: مؤسسۀ تحقیقات و توسعۀ علوم انسانی.
2. احمدیان، قدرت­الله و طهمورث غلامی (1388)، «آسیای مرکزی و قفقاز، عرصۀ تعارض منافع روسیه و غرب»، مطالعات اوراسیای مرکزی، سال 2، شمارۀ 4، صص. 20-1.
3. انوری، حمیدرضا و مرتضی رحمانی­موحد (1387)، سازمان همکاری شانگهای، چشم­اندازی بسوی جهان چندقطبی، تهران: مرکز چاپ و انتشارات وزارت خارجه.
اوگان، سینان (1384)، «وضعیت زبان روسی در منطقۀ آسیای مرکزی»، ترجمۀ جلیل یعقوب­زاده فرد، ایراس، شمارۀ 8، صص. 18-12.
5. ایوانف، ادوارد (1378)، «روابط اقتصادی روسیه و کشورهای آسیای مرکزی»، ترجمۀ سعید نقی­زاده، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال 8، شمارۀ 26، صص. 74-67.
6. بزرگی، وحید و میرعبدالله حسینی (1389)، «سازمان همکاری شانگهای: تحولات گذشته و چشم­انداز آینده»، مطالعات اوراسیای مرکزی، سال 3، شمارۀ 7، صص. 27-1.
7. بصیری، محمدعلی و مهدی مرادی (1391)، «بازگشت پوتین به کرملین: آیندۀ سیاست خارجی روسیه در قبال کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز»، ایران و اوراسیا، سال 6، شمارۀ 8، صص. 214-185.
8. بوزان، بری (1385)، «خاورمیانه از دیدگاه مکتب انگلیسی»، ترجمۀ محمود عبدالله­زاده، اقتصاد سیاسی، سال 3، شمارۀ 11، صص. 33-9.
9. بوزان، بری (1386)، «اقتصاد سیاسی بین­الملل و جهانی شدن»، ترجمۀ سید احمد فاطمی­نژاد، اقتصاد سیاسی، سال 4، شمارۀ 14، صص. 154-125.
10. پاکدامن، رضا (1374)، «نقش روسیه در اقتصاد جمهوری­های آسیای مرکزی و قفقاز»، آسیای مرکزی و قفقاز، سال 3، شمارۀ 3، صص. 175-161.
پایگاه اطلاع­رسانی ایرنا (1392)، «کارگران مهاجر آسیای مرکزی 15 میلیارد دلار ارز به کشورهای خود منتقل کردند»، http://www8.irna.ir/fa/News/80981585، (تاریخ دسترسی: 16/10/1392).
12. جکسون، رابرت و گئورک سورنسون (1385)، درآمدی بر روابط بین­الملل، ترجمۀ مهدی ذاکریان و دیگران، تهران: میزان.
13. حسینی، مطهره و دیگران (1391)، «جنگ سرد جدید و منطقه آسیای مرکزی و قفقاز»، مطالعات ایران و اوراسیا، سال 6، شمارۀ 7، صص. 166-133.
14. داداندیش، پروین (1384)، «روند تکوین سیاست­های روسیه در آسیای مرکزی»، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال 14، شمارۀ 51، صص. 184-153.
15. دبیری، محمدرضا (1374)، «نهاد حقوقی- سیاسی جامعه کشورهای مستقل مشترک­المنافع «عامل بازدارنده یا شتاب­دهنده همکاری»»، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال 4، شمارۀ 12، صص. 41-27.
16. رحمانی­موحد، مرتضی (1386)، «زمینه­های شکل­گیری سازمان همکاری شانگهای» در: منوچهر مرادی و پروین معظمی گودرزی، مجموعه مقالات چهاردهمین همایش بین­المللی آسیای مرکزی و قفقاز: «سازمان همکاری شانگهای: فرصت­های پیش رو»، تهران: مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.
17. شفیعی، فرزانه (1389)، «نقش زبان روسی در همگرایی فضای پساشوروی»، ایراس، سال 5، شمارۀ 6، صص. 216-183.
18. شیخ­عطار، علیرضا (1371)، ریشه­های رفتار سیاسی در آسیای مرکزی و قفقاز، تهران: موسسه چاپ و انتشارات وزارت خارجه.
19. فیاضی، محسن (1386)، «رقابت پیرامون انرژی آسیای مرکزی و قفقاز»، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال 16، شمارۀ 60، صص. 168-141.
20. قوام، عبدالعلی و سید احمد فاطمی­نژاد (1387)، «مکتب انگلیسی به عنوان یک نظریه کثرت­گرا: تبیین مفاهیم نظام بین­الملل، جامعه بین­الملل و جامعه جهانی»، حقوق و سیاست، سال 4، شمارۀ 8، صص. 207-179.
21. کارردونکاس، هلن (1376)، «انقلاب روسیه و سیاست شوروی در آسیای میانه» در: اشپولر، برتولد و دیگران (1376)، آسیای میانه (مجموعه مقالات تاریخی)، ترجمۀ کاوه بیات، تهران: دفتر پژوهش­های فرهنگی، صص. 147-127.
22. کولایی، الهه (1376) (الف)، سیاست و حکومت در آسیای مرکزی، تهران: سمت
23. کولایی، الهه (1376) (ب)، سیاست و حکومت در فدراسیون روسیه، تهران: وزارت امورخارجه.
24. کولایی، الهه (1377)، قوانین اساسی فدراسیون روسیه و جمهوری­های آسیای مرکزی، تهران: نشر دادگستر.
25. کولایی، الهه و احسان تقوایی (1392)، «اهداف و دستاوردهای روسیه از ایجاد سازمان پیمان امنیت دسته جمعی»، راهبرد، سال 22 ، شمارۀ 68، صص. 179-159.
26. کولایی، الهه و آزاده الله­مرادی (1390)، «سیاست انرژی روسیه در آسیای مرکزی»، راهبرد، سال 20، شمارۀ 61، صص. 56-31.
27. مشیرزاده، حمیرا (1392)، تحول در نظریه­های روابط بین­الملل، تهران: سمت.
28. واعظی، محمود (1385)، «تحولات سازمان همکاری شانگهای و عضویت ایران»، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، دورۀ 12، شمارۀ 53، صص. 32-7.
29. واعظی، محمود (1388)، «منافع روسیه و غرب در آسیای مرکزی و قفقاز و نقش تشکل­های چندجانبه»، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، دورۀ 15، شمارۀ 66، صص. 139-103.
30. واعظی، محمود و ولی کوزه­گر کالجی (1390)، سازمان همکاری شانگهای، اهداف، عملکردها و چشم­اندازها، تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام.
31. همدانی، آزیتا (1388)، «ماوراء­النهر از آغاز تا امروز»، مطالعات ایران و اوراسیا، سال 4، شمارۀ 4، صص. 32-5.
 
ب) انگلیسی
Aalto, Pami (2007), “Russia’s Quest for International Society and the Prospects for Regional-Level International Societies”, International Relations, Vol. 21, No. 4, pp. 459-478.
Buranelli, F. C. (2014), “Knockin’ on Heaven’s Door: Russia, Central Asia and the Mediated Expansion of International Society”, Millennium - Journal of International Studies,Vol. 42, No. 3, pp. 817-836.
Buzan, B. (1993), “From International System to International Society: Structural Realism and Regime Theory Meet the English School”, International Organization, Vol. 47, No. 3, pp. 327-352.
Fumagalli, M. (2007), “Alignments and Realignments in Central Asia: The Rationale and Implications of Uzbekistan’s Rapprochement with Russia”, International Political Science Review, Vol. 28, No. 3, pp. 253-271.
IMF (2002), Direction of Trade Statistics Yearbook, Available at: http://pad.um.ac.ir/file/view/4219242, (Accessed on: 5/12/2016).
IMF (2011), Direction of Trade Statistics Yearbook, Available at: http://pad.um.ac.ir/file/view/4219187, (Accessed on: 5/12/2016).
Luzyanin, S. (2007), “Central Asia in Trilateral Cooperation: Regional Potential and Resources of SCO”, China Report, Vol. 43, No. 2, pp. 237-243.
Park, S. N. (2004), “The Choice of the United States and Central Asia”, International Area Studies Review, Vol. 7, No. 2, pp. 249-265.
Park, S. N. (2010), “China’s Emergence as a Key Player in the Global Order and its Impacts on Geopolitics in Central Asia”, International Area Studies Review, Vol. 13, No. 1, pp. 155-165.
Pomfret, R. (2010), “Trade and Transport in Central Asia”, Global Journal of Emerging Market Economies, Vol. 2, No. 3, pp. 237-256.
Sabonis-helf, T. (2007), “Power and Influence: Russian Energy Behavior in Central Asia”, Competition and Change, Vol. 11, No. 2, pp. 199-218.
Shaumian, T. L. (2003), “Geopolitical Changes in Central Asia and Positions of Russia, China and India”, China Report, Vol. 39, No. 3, pp. 361-363.
Thomas, P. (2010), “Central Asia at the Heart of Russian and Chinese Issues”, International Area Studies Review, Vol. 13, No. 3, pp. 229-241.
مطالعات اوراسیای مرکزی
دوره 9، شماره 2
پاییز و زمستان 1395
صفحه 325-340

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار